του Κωνσταντίνου Χολέβα,
Πολιτικού Επιστήμονος
Εκείνος ο
Απρίλης του 1955 ήταν διαφορετικός από τους άλλους για τον Ελληνισμό
της Κύπρου. Μετά από αιώνες δουλείας σε Φραγκογάλλους, Βενετούς,
Τούρκους και ’γγλους τα νιάτα της Κύπρου πήραν στα χέρια τους την τύχη
του νησιού. Η Εθνική Οργάνωσις Κυπρίων Αγωνιστών, η ΕΟΚΑ όπως έγινε
γνωστή, άρχισε την ένοπλη δράση της την 1η Απριλίου 1955. Με πολιτικό
αρχηγό τον Αρχιεπίσκοπο Κύπρου Μακάριο Γ΄ και στρατιωτικό ηγέτη τον
Κύπριο αξιωματικό του Ελληνικού Στρατού Γεώργιο Γρίβα-Διγενή, λίγοι αλλά
αποφασισμένοι νέοι αποφάσισαν να αρχίσουν τον αγώνα με κάθε μέσο για
την εκδίωξη της βρετανικής αποικιοκρατίας και την Ένωση της Κύπρου με τη
Μητέρα Ελλάδα. Η πρώτη προκήρυξη τα έλεγε όλα μέσα σε λίγες λέξεις:
« Με
την βοήθειαν του Θεού, με πίστιν εις τον τίμιον αγώνα μας, με την
συμπαράστασιν ολοκλήρου του Ελληνισμού και με την βοήθειαν των Κυπρίων
αναλαμβάνομεν τον αγώνα δια την αποτίναξιν του Αγγλικού ζυγού, με
σύνθημα εκείνο το οποίον μας κατέλιπαν οι πρόγονοί μας ως ιεράν
παρακαταθήκην: Ή ταν ή επί τας».
Η Κύπρος
αποτελεί κέντρο ελληνικού πολιτισμού ήδη από το 1000 π.Χ., όταν
κατέβηκαν στο όμορφο αυτό νησί της Ανατολικής Μεσογείου φύλα Αχαιών και
άλλων Προελλήνων από την κυρίως Ελλάδα. Πολλούς αφέντες άλλαξε, δεν
άλλαξε ψυχή, κατά τον Κωστή Παλαμά. Η Χριστιανική Πίστη διαδόθηκε αμέσως
μετά την ευλογημένη επίσκεψη του Παύλου και του Βαρνάβα και η Ορθόδοξη
Εκκλησία απετέλεσε έκτοτε ισχυρότατο στήριγμα της ελληνικότητας, της
ανθεκτικότητας και της πνευματικής ζωής των Κυπρίων. Το 1878 οι Οθωμανοί
πούλησαν την ελληνική Μεγαλόνησο στους Βρετανούς. Εκείνοι γρήγορα
διέψευσαν τις προσδοκίες των Ελληνοκυπρίων ότι θα επέτρεπαν την
Αυτοδιάθεση του πληθυσμού, δηλαδή την Ένωση με την Ελλάδα. Η μικρή τότε
ομάδα των Τουρκοκυπρίων περιελάμβανε και πολλούς εξισλαμισθέντες
Χριστιανούς και δεν είχε στενή πρόσδεση προς την Τουρκία όπως έχει
σήμερα.
Το 1931
ξέσπασε το πρώτο σοβαρό Ενωτικό Κίνημα των Κυπρίων κατά των ’γγλων. Στα
περίφημα Οκτωβριανά κάηκε το Βρετανικό Κυβερνείο στην Λευκωσία και
εκατοντάδες Κύπριοι κληρικοί και πρόκριτοι φυλακίσθηκαν ή εξορίσθηκαν.
Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο η Ελλάς προσδοκούσε από τους Συμμάχους την
ηθική ανταμοιβή της για την προσφορά της στον αγώνα κατά του ’ξονος.
Κύπρος, Βόρειος Ήπειρος, Δωδεκάνησα ήσαν οι διεκδικήσεις. Τελικά μόνον
τα Δωδεκάνησα απελευθερώθηκαν και τούτο επειδή κατείχοντο από τους
ηττημένους Ιταλούς. Μπροστά στην βρετανική άρνηση για κάθε συζήτηση περί
Κύπρου η Ελλάς έθεσε επισήμως στον ΟΗΕ το 1954 το αίτημα για
Αυτοδιάθεση των Κυπρίων, που σήμαινε ουσιαστικά την Ένωση Ελλάδος και
Κύπρου. Το επόμενο βήμα ήταν η οργάνωση του αγώνος της ΕΟΚΑ. Τα
περισσότερα στελέχη ήσαν παιδιά των Κατηχητικών και πνευματικός τους
καθοδηγητής ήσαν τα Ορθόδοξα Σωματεία και ο αείμνηστος παπά-Σταύρος
Παπαγαθαγγέλου. Τα αγόρια εκπαιδεύθηκαν κυρίως για πολεμική δράση κατά
στρατιωτικών στόχων. Τα κορίτσια βοηθούσαν στην απόκρυψη των αγωνιστών
και στην διαβίβαση μηνυμάτων.
Επί 4
χρόνια μία ολόκληρη αυτοκρατορία δεν μπόρεσε να νικήσει μερικές
εκατοντάδες αμούστακων παιδιών ούτε να εντοπίσει τα κρησφύγετα του
Στρατηγού Γρίβα, του θρυλικού Διγενή. Στην επιτυχία αυτή συνετέλεσε και η
ολόψυχη συμπαράσταση της συντριπτικής πλειοψηφίας των Ελληνοκυπρίων. Η
’λκιμος Νεολαία ΕΟΚΑ, γνωστή ως ΑΝΕ, συσπείρωσε τους μαθητές και τις
μαθήτριες και διοργάνωνε συλλαλητήρια με σύμβολο την ελληνική σημαία. Ο
απλός λαός έκανε παθητική αντίσταση αρνούμενος να αγοράσει βρετανικά
προϊόντα. Δάσκαλοι και καθηγητές ενεψύχωναν με τον τρόπο τους. Οι
απαγορεύσεις, οι επικηρύξεις και τα βασανιστήρια των Βρετανών ελάχιστα
αποτελέσματα απέφεραν. Ήταν η εποχή που ο Γιώργος Σεφέρης βρέθηκε ως
διπλωμάτης στην Κύπρο και φωτογράφισε στους τοίχους ενός χωριού το
σύνθημα: Την Ελλάδα θέλομεν κι ας τρώγομεν πέτρες !
Ο ποιητής Γιάννης Παπαδόπουλος περιέγραψε ως εξής τα συναισθήματα του Ελληνισμού της Κύπρου: « Όταν
πια είδαμε και αποείδαμε με τα τηλεγραφήματα και τις πρεσβείες,
κλείσαμε τη μικρή μας ζωή σ’ ένα φάκελλο μικρό που να χωράει στη φούχτα
μιας μαθητριούλας, στον προβολέα ενός ποδηλάτου, στη ράχη ενός βιβλίου
κι γράψαμε με κόκκινο μελάνι την διεύθυνση:
Αξιότιμον Ελληνικόν Κυπριακόν Λαό, οδός Ελευθερίας ή Θανάτου, Χωριά και Πόλεις, Κύπρον».
Σήμερα
ακριβώς 50 χρόνια μετά θυμόμαστε και διδασκόμαστε. Ή τουλάχιστον πρέπει
να θυμηθούμε και να διδαχθούμε. Θυμόμαστε τους ηρωομάρτυρες της αγχόνης:
Μιχαήλ Καραολή, Ανδρέα Δημητρίου, Ιάκωβο Πατάτσο, Ανδρέα Ζάκο,
Χαρίλαο Μιχαήλ, Στέλιο Μαυρομμάτη, Ανδρέα Παναγίδη, Μιχαήλ Κουτσόφτα και
τον 18χρονο μαθητή και ποιητή Ευαγόρα Παλληκαρίδη . Τους
πεσόντες στο πεδίο της μάχης και θαμμένους σήμερα στα «Φυλακισμένα
Μνήματα»: Γρηγόρη Αυξεντίου, Μάρκο Δράκο, Κυριάκο Μάτση, Στυλιανό Λένα,
Μιχαλάκη Παρίδη. Τα ηρωικά μαθητικά νιάτα: Πετράκη Γιάλλουρο, Μιχαήλ
Γεωργάλλα, Αριστείδη Χαραλάμπους, Παναγιώτη Τουμάζο, τον εννιάχρονο
Δημητράκη Δημητριάδη που πυροβολήθηκε εν ψυχρώ και τόσους άλλους. Τους
ήρωες που θυσιάσθηκαν στον Αχυρώνα του Λιοπετρίου, στο νέο Χάνι της
Γραβιάς , δηλαδή τον Φώτη Πίττα, τον Χρήστο Σαμάρα, τον Ανδρέα Κάρυο και
τον Ηλία Παπακυριακού. Τις γνωστές και άγνωστες Ελληνίδες της Κύπρου
που με κάθε τρόπο βοήθησαν στον Αγώνα. Τον απλό Έλληνα της Κύπρου, ο
οποίος στήριξε όσο μπορούσε την μεγαλειώδη προσπάθεια.
Οι
αγωνιστές του 1955 -59 είναι πολύ πρόσφατοι, πολύ κοντινοί μας, σχεδόν
σύγχρονοί μας. Είναι πρότυπα ηρώων τόσο χρήσιμα στην σημερινή εποχή του
υλισμού και του ωχαδελφισμού.
Κ.Χ. 14/3/2005
