ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΔΙΑΚΟΣ: «ΣΚΥΛΙΑ, ΚΙ ΑΝ ΜΕ ΣΟΥΒΛΙΣΕΤΕ, ΕΝΑΣ ΓΚΡΑΙΚΟΣ ΕΧΑΘΗ. ΑΣ ΕΙΝ΄ΚΑΛΑ Ο ΟΔΥΣΣΕΥΣ ΚΙ Ο ΚΑΠΕΤΑΝ ΝΙΚΗΤΑΣ, ΠΟΥ ΘΑ ΣΑΣ ΣΒΥΣΟΥΝ ΤΗΝ ΤΟΥΡΚΙΑ ΚΙ ΟΛΟ ΣΑΣ ΤΟ ΝΤΟΒΛΕΤΙ».

«Ο  ΚΟΣΜΟΣ  ΕΙΝΑΙ  ΜΙΑ  ΔΙΕΥΡΥΝΣΗ  ΤΗΣ  ΕΛΛΑΔΟΣ  ΚΑΙ  Η  ΕΛΛΑΣ  ΕΙΝΑΙ  Ο  ΚΟΣΜΟΣ  ΣΕ  ΣΜΙΚΡΥΝΣΗ».  ΒΙΚΤΩΡ  ΟΥΓΚΩ

   «Έφιππος Έλληνας αγωνιστής», 
              1856,   ΝΤΕΛΑΚΡΟΥΑ,   

   Εθνική  Πινακοθήκη  και                                          
    Μουσείο Αλέξανδρου Σούτσου
         
«Πουλί, πώς πάει ο πόλεμος,

 το κλέφτικο ντουφέκι;

 Μπροστά πάει ο Νικηταράς, 

 πίσω ο Κολοκοτρώνης,

 και παραπίσω οι Έλληνες 

 με τα σπαθιά στα χέρια».




         Ο  ΕΥΓΕΝΙΟΣ  ΝΤΕΛΑΚΡΟΥΑ

Στις 26 Απρίλη του 1798 γεννήθηκε ο Ευγένιος Ντελακρουά, μεγάλος Γάλλος ρομαντικός ζωγράφος του 19ου αιώνα, που επηρέασε την ζωγραφική συμβάλλοντας στην ανάπτυξη του ιμπρεσιονισμού. Θαυμαστής του Μιχαήλ Άγγελου, του Ρούμπενς και των μεγάλων δημιουργών της Βενετικής Σχολής ο Ντελακρουά έδωσε μια ζωγραφική γεμάτη πάθος και δυνατά χρώματα. Εντάχθηκε στη σχολή του ρομαντισμού και αναδείχτηκε ένας από τους μαχητικότερους εκπροσώπους της και εκφραστής των προοδευτικών της τάσεων.

               ΝΤΕΛΑΚΡΟΥΑ

Καλλιτέχνης με φλογερό ταμπεραμέντο και δημιουργική φαντασία, πνεύμα πλατύ και φιλελεύθερο και πλουτισμένος με βαθιά μόρφωση, ο Ντελακρουά εμπνεόταν από τους θρύλους και από τα μεγάλα γεγονότα του παρελθόντος αλλά και της εποχής του. Από την επανάσταση του 1821 εμπνεύστηκε για δυο συγκλονιστικούς πίνακες που συγκαταλέγονται στα αριστουργήματα της παγκόσμιας ζωγραφικής. Πρόκειται για τους πίνακες «Η Ελλάδα κάτω από τα ερείπια του Μεσολογγίου» (1827) και «Οι σφαγές της Χίου» (1824).   Άλλοι  πίνακες: «Η Μάχη του Γκιαούρη με τον Πασά»,  «Έφιππος Έλληνας αγωνιστής».
Πέθανε στις 13 Αυγούστου του 1863 στο Παρίσι.

Η συμβολή του στην ελληνική προσπάθεια είναι ανεκτίμητη, καθώς συγκίνησε και κινητοποίησε για πολλές δεκαετίες τους Ευρωπαίους πολίτες, καθώς η Ελλάδα συνέχισε για πολλά χρόνια μετά την ανεξαρτησία της, τους απελευθερωτικούς πολέμους.

     

         Ελληνόπουλο που υπερασπίζεται

      τoν  πατέρα του.     Ary Scheffer

Ο  ΑΛΕΞΗΣ  ΚΑΙ  Ο  ΚΥΡΙΑΚΟΣ  ΔΙΑΒΑΣΑΝ  ΚΑΛΑ  ΤΟΝ  ΚΟΥΝΤΕΡΑ

 "Το πρώτο βήμα για να εξοντώσεις ΕΝΑ ΕΘΝΟΣ είναι να διαγράψεις τη μνήμη του. 
Να καταστρέψεις τα βιβλία του, 
την κουλτούρα του,
την ιστορία του. 
Μετά να βάλεις κάποιον να γράψει νέα βιβλία,
να κατασκευάσει μια νέα παιδεία,
να επινοήσει μια νέα ιστορία ...
Δεν θα χρειαστεί πολύς καιρός για να αρχίσει αυτό το έθνος να ξεχνά ποιο είναι και ποιο ήταν. 
Ο υπόλοιπος κόσμος γύρω του θα το ξεχάσει ακόμα πιο γρήγορα".

Μίλαν Κούντερα (Το βιβλίο του γέλιου και της λήθης

 

ΔΗΜΟΤΙΚΟ

«Μάννα μου, εγώ δεν κάθομαι

 να γίνω νοικοκύρης,/

 να κάμω αμπελοχώραφα,

κοπέλια να δουλεύουν,/

 και να’ μαι  σκλάβος       των Τουρκών,     

κοπέλι   στους  γερόντους./

Φέρε μου τ' αλαφρό σπαθί

και το βαρύ τουφέκι,/

 να πεταχτώ σαν το πουλί

ψηλά στα κορφοβούνια,/

να πάρω δίπλα τα βουνά,

να περπατήσω λόγγους,/

 να βρω λημέρια των κλεφτών,

γιατάκια καπετάνιων,/

 και να σουρίξω κλέφτικα,

να σμίξω τους συντρόφους,/

 που πολεμούν με την Τουρκιά

και με τους Αρβανίτες».

 

«Ας μην ξεχνάμε ποτέ, ότι ο πολιτισμός του κόσμου έχει μία προ-γιαγιά που λέγεται Ελλάδα»

(Βίκτορ Ουγκώ, 1802-1885)

ΒΙΚΤΩΡ  ΟΥΓΚΩ

      Συλλογή  ποιημάτων  του  Ουγκώ  
 
     «Τα Ανατολίτικα».

      

ΕΝΘΟΥΣΙΑΣΜΟΣ,  1827

  Στην Ελλάδα ! Στην Ελλάδα ! Εμπρός τώρα, είνε ώρα… !

Ύστερα από το αίμα των μαρτύρων πρέπει τώρα

και το αίμα των δημίων νά χυθή τό μιαρό…

Στην Ελλάδα! Τιμωρία, φίλοι μου, κ’ Ελευθερία !

Ας σελώσουν τ΄ άλογό μου πού φριμάζει με μανία !

Το σαρίκι στο κεφάλι, το σπαθί μου στο πλευρό

Πότε φεύγωμεν; Απόψε ! Αύριον είνε αργά…

Όπλα ! άλογα ! καράβι ! αρματώσετε γοργά

στο Τουλών και δόστέ μού το ! δόστε μου φτερά εμένα !

Άπ’ τ’ άρχαία τάγματά μας θέ νά πάρωμεν μαζύ μας

παλληκάρια διαλεγμένα και θα ιδούμε, στην ορμή μας,

Τούρκικα θεριά να φεύγουν, σαν ζαρκάδια τρομασμένα

Αρχηγός έλα, Φαβιέρε, διαλεκτός μέσ’ τις χιλιάδες,

σύ πού πήγες εκεί όπου δεν επήγαν βασιλειάδες

κ’ ήσουν αρχηγός σ’ ασκέρι άγριο μα τακτικό,

μέσ’ τους Έλληνες τους νέους φάντασμα παληού Ρωμαίου,

παλληκάρι-στρατιώτης, πού ενός λαού γενναίου

εις τα χέρια σου επήρες και κρατείς το ριζικό.

Από τον πολύ σας ύπνο εκεί κάτω σηκωθήτε

όπλα Γαλλικά! Της μάχης μουσικές αναστηθήτε,

κ’ εσείς, μπόμπες και κανόνια, κ’ εσείς, ντέφια βροντερά !

Άλογα, όπου στενάζει εις το διάβα σας το χώμα,

καί σπαθιά, όπου τό αίμα δέν σας έβαψε ακόμα,

και πιστόλια, γεμισμένα από βόλια φλογερά ! 

 

ΓΟΥΛΙΕΛΜΟΣ  ΜΥΛΛΕΡ

Ο Γερμανός ποιητής Wilhelm Müller, συγγραφέας της Ρομαντικής Σχολής, «ο Έλλην Müller» όπως ονομάστηκε, ήταν φιλέλληνας, επηρεάστηκε από τον λόρδο Βύρωνα και ύμνησε στα «Άσματα των Ελλήνων» τον απελευθερωτικό αγώνα των Ελλήνων. Ο Wilhelm Müller σύνθεσε  επτά λυρικές συλλογές του με τον τίτλο «Τραγούδια των Ελλήνων» αφιερωμένες στα επικά όσο και στα τραγικά γεγονότα του Αγώνα, καθώς και στους ατρόμητους πρωταγωνιστές του.

Το  ποίημα «Η Ελλάς και ο Κόσμος» αρχίζει και τελειώνει σε σχήμα κύκλου με τους ίδιους εμπνευσμένους στίχους:

Χωρίς την ελευθερία τι θα ήσουν, Ελλάς;

Χωρίς εσέ, Ελλάς, τι θα ήταν ο κόσμος;

Επάνω! Επάνω

«Μας ονόμασες επαναστάτες – πάντα έτσι ας μας καλείς!

Αυτό είναι σύνθημα των Ελλήνων

είναι το σύνθημα των Ελλήνων το αιώνιο!

Ο υπέροχος ήχος αυτός ποτέ να μην ηχήσει μέσ’ την καρδιά σου.

Εσύ, κάτω στη λάσπη θα μένεις για πάντα,

και θα παρατηρείς του κόσμου τα συμβάντα.»



   ΣΤΟ  ΝΤΕΣΣΑΟΥ  ΤΗΣ  ΓΕΡΜΑΝΙΑΣ

«Τω της ελληνικής ελευθερίας αοιδώ τον λίθον

εκ των Αττικών και Λακωνικών λατομείων, η

Ελλάς ευγνωμονούσα».

Οι Έλληνες  τίμησαν  τον  φιλέλληνα  Γερμανό  ποιητή στήνοντας στην  πατρίδα  του, στο Ντέσσαου  της Γερμανίας, τον ανδριάντα του από μάρμαρα του Πεντελικού και του Ταϋγέτου, με την ελληνική επιγραφή : «Τω της ελληνικής ελευθερίας αοιδώ τον λίθον εκ των Αττικών και Λακωνικών λατομείων, η Ελλάς ευγνωμονούσα». 

          Στις  τέσσερις   πλευρές  του
          βάθρου    απεικονίζονται:

        Α.   Μπροστά η ποίηση,

                 Β. πίσω η επιστήμη,

              Γ.   δεξιά η Γερμανία 

         Δ.  αριστερά η Ελλάδα
     που σπάει τις αλυσίδες της.

Η  ΕΛΛΗΝΙΚΗ  ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ  ΤΟΥ  1557

    

Μια από τις ελληνικές επαναστάσεις που δυστυχώς δεν διδασκόμεθα, είναι και αυτή του ηγεμόνος της Βλαχιάς Μιχαήλ του Γενναίου (1557-1601).
Την διέσωσαν όμως τα θρακιώτικα δημοτικά τραγούδια. Σε αυτόν αναφέρεται το τραγούδι «Μιχάλμπεης»
(αφηγηματικό ιστορικό τραγούδι της Δυτ. Θράκης, σε ήχο πλάγιο Α΄).

Μιχάλμπεης βουλεύτηκε
τούς Τούρκους να χαλάσει
με τετρακόσια κάτεργα
κι εξήντα δυό γαλιόνια.
Μπροστά πααίν’ τα κάτεργα
και πίσω τα γαλιόνια,
στην μέσ’ πααίν’ Μιχάλμπεης,
μεγάλος καπετάνιος!
Στο ΄να του χέρ’ κρατά σταυρό
και στ’ άλλο το σπαθί του,
τον τρέμει ούλη η Τουρκιά
και της Βλαχιάς τα μέρη.

1807  Η  ΜΕΓΑΛΗ  ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ  ΤΟΥ  ΟΛΥΜΠΟΥ,  14  ΧΡΟΝΙΑ  ΠΡΙΝ  ΤΗΝ  ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ  ΤΟΥ  1821. 

ΠΟΙΟΣ  ΕΛΛΗΝΑΣ  ΤΗΝ  ΔΙΔΑΧΤΗΚΕ; 

Το 1807 γίνεται η μεγάλη επανάστασις του Ολύμπου, με επί κεφαλής τους Λαζαίους, τους 4 αρματολούς του θεϊκού βουνού, τους υιούς του Λάζου, τους Λαζαίους (ή τα Λαζόπουλα - όπως είναι γνωστοί ο Τόλιας, ο Χρήστος, ο Νίκος και ο Κώστας).
Η επανάστασις κατεστάλη.
Οι τρεις πρώτοι παρέμειναν στην Ραψάνη, ο Κώστας εκρατήθη όμηρος, από τον Αλή-πασά στα Ιωάννινα!
Το 1812, ανέλαβε το πασαλίκι της Θεσσαλίας ο υιός του Αλή, Βελή-πασάς. Κυνήγησε και σκότωσε τους Λαζαίους, στην Ραψάνη. Τις δε οικογένειές τους απήγαγε στον Τύρναβο. Άρπαξε δε για το χαρέμι του, την ομορφότερη, την γυναίκα του Κώστα, για προσβολή και για πόνο. Κι ο Κώστας, αργότερα, σκοτώθηκε από τον Αλή-πασά. 

Καμιά σελίδα των βιβλίων μας δεν τα γράφει τούτα. Δεν τους υμνεί. Μόνο οι σελίδες των δημοτικών τραγουδιών διέσωσαν την αλήθεια, μέσα από τους στίχους του τραγουδιού «Των Λαζαίων οι γυναίκες»:

Τρία πουλάκια κάθουνται στον Έλυμπο στην ράχη.
Το ΄να τηράει τα Γιάννινα, τ’ άλλο την Κατερίνα,
το τρίτο το καλύτερο μοιρολογάει και λέει:
«Τι ΄ν’ το κακό που πάθαμε, οι μαύροι οι Λαζαίοι!
Μας χάλασε ο Βελή-πασάς, μάς έκαψε τα σπίτια,
μας πήρε τις γυναίκες μας, μάς πήρε τα παιδιά μας!
Στον Τούρναβο τις πάπαε, πεσκέσι του βεζύρη!
Μπροστά πηγαίνει η Τόλιαινα κι οπίσω οι συννυφάδες,
κι οπίσω-οπίσω η Κώσταινα με το παιδί στο χέρι!
Σαν μήλο, σαν τριαντάφυλλο, σαν νεραντζιά κομμένη!
Βγαίνουν κυράδες, την τηρούν από τα παραθύρια:
«Ποιες είν’ αυτές οπο’ ΄ρχουνται στην Πόρτα, στο σαράι;».
«Κυράδες, τι λογιάζετε, κυράδες, τι τηράτε;
Εμείς είμαστε κλέφτισσες, γυναίκες των Λαζαίων»!
Βελή-πασάς αγνάντευε, στέκει και τις ρωτάει:
«Γυναίκες, πού είν’ οι άντροι σας κι οι καπεταναραίοι;»
«Είναι ψηλά στον Έλυμπο, ψηλά στα κυπαρίσσια».
«Πάρτε τες τρεις, φλακώστε τες, βάλτε τες στο μπουντρούμι,
την Κώσταινα την όμορφη, φέρτε την στο χαρέμι!».

Ο  ΡΩΣΟΣ  ΠΟΙΗΤΗΣ  ΠΟΥΣΚΙΝ 

ΓΙΑ  ΤΗΝ  ΕΛΛΑΔΑ

                                  ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ   ΠΟΥΣΚΙΝ

Το ποίημα «Εξεγέρσου, ω Ελλάδα, εξεγέρσου!» ο ποιητής το έγραψε μετά τη συνθήκη της Αδριανούπολης, όπου η Ελλάδα αποκτούσε τη μερική της ανεξαρτησία το 1829 στις 2 Σεπτεμβρίου.

Εξεγέρσου, ω Ελλάδα, εξεγέρσου!
Δίκαια ξεσήκωσες τις δυνάμεις σου,
δίκαια πολέμησες.
Στον Όλυμπο, στην Πίνδο, στις Θερμοπύλες
κάτω από τη σκιά των πανάρχαιων κορυφών τους
γεννήθηκε η νεαρή Ελευθερία
στους τάφους του Θησέα και του Περικλή
πάνω απ’ τα ιερά μάρμαρα των Αθηνών.
Ω! Χώρα των ηρώων και θεών
έσπασες τα δεσμά της δουλείας,
τραγουδώντας τους φλογερούς στίχους
του Τυρταίου, του Μπάιρον και του Ρήγα.

ΠΩΣ  Ο  ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ  ΕΣΩΣΕ  ΤΟΝ  ΠΟΥΣΚΙΝ

Ο  Τσάρος ήθελε να εξορίσει τον Πούσκιν στα διαβόητα νησιά Σολοβέτσκι στη Λευκή θάλασσα ή στη Σιβηρία να σπάει πέτρες.

Τότε μεσολάβησε ο Ιωάννης Καποδίστριας ως Υπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας και υπεύθυνος για τον υφιστάμενό του Πούσκιν, που για τον επιούσιο ήταν υπάλληλος “γραφεύς” του Υπουργείου Εξωτερικών. Ο Καποδίστριας έπεισε τον Τσάρο να τον στείλουν …διακοπές στη Νότια Ακτή (θέρετρο διακοπών των αρχόντων). Κανόνισε λοιπόν να πάει ο “τιμωρημένος” ως γραμματέας του στρατηγού Ιντζόφ στο Αικατερίνοσλαβ, όπου υπήρχε στρατηγείο της Νότιας στρατιάς.

Ο Πούσκιν έφτασε στο Αικατερίνοσλαβ στα τέλη του Μάη του 1820 και παρουσιάστηκε στον στρατηγό Ιντζόφ φέρνοντας μαζί του την επιστολή του Καποδίστρια. Εκείνος άνοιξε το γράμμα, το διάβασε προσεκτικά, κοίταξε το νεαρό ποιητή, χαμογέλασε και του έσφιξε το χέρι.

Στην επιστολή προς τον Ιντζόφ, γραμμένη στα γαλλικά, γιατί το ρωσικό παλάτι και οι διπλωμάτες της Ρωσίας μιλούσαν όλοι γαλλικά, αναφέρει μεταξύ άλλων:

«…Επιτρέψτε μου να σας δώσω μερικές λεπτομέρειες γι’ αυτόν: Χτυπημένος από πίκρες και προβλήματα καθ’όλη τη διάρκεια της παιδικής του ηλικίας, ο νεαρός Πούσκιν έφυγε χωρίς λύπη από το σπίτι του. Η καρδιά του, κενή από το είδος εκείνο της αγάπης που τρέφει ένα παιδί για τους γονείς του, γνώρισε μόνο το πάθος της ανεξαρτησίας. Σας σπουδαστής έδειξε από νωρίς δείγματα μιας εξαιρετικής ευφυΐας. Στη σχολή προόδευσε ραγδαία. Απολάμβανε ευρύτατο θαυμασμό για το πνεύμα του αλλά ο χαρακτήρας του φαίνεται πως ξέφυγε από την επαγρύπνηση των δασκάλων του. Όταν εντάχθηκε στην κοινωνία, η ζωντανή φαντασία του αναδείχθηκε ως η μεγαλύτερή του δύναμη, ενώ η μεγαλύτερη αδυναμία του ήταν η πλήρης απουσία εκείνων των εσώτερων αισθημάτων που αποτελούν τις βάσεις ενός κώδικα ηθικών αρχών, εκείνων των αισθημάτων που μας χαρίζει η εμπειρία της εκπαίδευσης.

[…] Στα ποιήματά του οφείλει κάποια φήμη, αλλά και ορισμένα πολύ σοβαρά λάθη.

Κάποια μικρά ποιήματα και ιδίως μια ωδή στην ελευθερία έκαναν την κυβέρνηση να προσέξει τον Πούσκιν. Παρόλο που τη χαρακτηρίζει μια εξαιρετική ποιότητα σύνθεσης και ύφους, η ωδή αυτή βρίθει επικίνδυνων αρχών που πηγάζουν από τη σύγχρονη σχολή, ή μ’ άλλα λόγια, από εκείνο το αρχικό σύστημα που η κακή πίστη αποκαλεί Σύστημα των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, της Ελευθερίας και της Ανεξαρτησίας των Λαών…

[…] Ο Αυτοκράτωρ με εξουσιοδότησε να χορηγήσω στον νεαρό Πούσκιν άδεια και να τον συστήσω σε σάς. Θα είναι στην προσωπική σας υπηρεσία.

[…] Διαφωτίστε τον, άπειρος καθώς είναι, λέγοντάς του ότι όσο εξαιρετικό κι αν είναι ένα μυαλό, αν δεν συνοδεύεται κι από ανάλογα αισθήματα της καρδιάς, τότε είναι σχεδόν καταστροφικό…».

Έτσι λοιπόν, έσωσε ο Καποδίστριας τον Πούσκιν, ο οποίος θεμελίωσε τη ρωσική λογοτεχνία.

     

ΠΩΣ  ΔΙΑΣΩΘΗΚΕ  ΤΟ  ΔΗΜΟΤΙΚΟ  ΜΑΣ  

ΤΡΑΓΟΥΔΙ  ΑΠΟ  ΓΕΡΜΑΝΟΥΣ  ΚΑΙ  ΓΑΛΛΟΥΣ 

ΦΙΛΕΛΛΗΝΕΣ 

Αποσπάσματα  από  μία  μελέτη  του  Γιώργου Λεκάκη, 
Απρίλιος 2006

Το 1804 ο οικονομολόγος Sismonde de Sismondi, σε γράμμα του  σε αριστοκράτισσα φίλη του στην Κέρκυρα, της ζητάει να του στείλει τα δημοτικά τραγούδια του νησιού της. Πράγματι, λοιπόν, η Κερκυραία του έστειλε κάποια δημοτικά της περιοχής της, αλλά άγνωστο τι απέγιναν κι αυτά και οι προθέσεις του Sismondi.



Ο  ΓΕΡΜΑΝΟΣ  ΧΑΞΤΧΑΟΥΖΕΝ

Το 1814 στο Συνέδριο της Βιέννης, πήγε κι ένας  παράξενος  Γερμανός  βαρόνος, ο  Βέρνερ φον Χαξτχάουζεν  με  μία  συλλογή  από  ελληνικά δημοτικά τραγούδια,  την  οποία  την  δίνει  στον  διευθυντή  της Αυτοκρατορικής Βιβλιοθήκης,  τον  Κοπιτάρ. Ο  Κοπιτάρ του  αναφέρει  πως στη Βιέννη υπάρχουν πολλοί Έλληνες και παράλληλα εκδίδονται δυο ελληνικά περιοδικά, ο «Λόγιος Ερμής» και ο «Φιλολογικός Τηλέγραφος». 

Στην προσπάθειά του να πλουτίσει την συλλογή του ο Χαξτχάουζεν προσπαθούσε να συναναστραφεί με Έλληνες της περιοχής. ώσπου συναντάει κάποιον Μακεδόνα, ονομάτι Θεόδωρο Μανούσο, ο οποίος του λέει ότι έχει σπίτι του και την γιαγιά του, η οποία γνωρίζει πολλά τέτοια τραγούδια. Πράγματι, λοιπόν, η γιαγιά Αλεξάνδρα Μανούσου, τραγουδάει στον Χαξτχάουζεν τα ελληνικά δημοτικά τραγούδια που θυμόταν κι εκείνος τα καταγράφει – δυστυχώς – σε έμμετρη γερμανική γλώσσα. Ο Μανούσος, βέβαια, κράτησε αντίγραφα, τα οποία και έστειλε στον Κοραή στο Παρίσι.



Ο  ΓΚΑΙΤΕ

Το καλοκαίρι του 1815 ο Γκαίτε πήγε για λουτρά στη γερμανική λουτρόπολη Βιζμπάντεν. Εκεί συναντήθηκε  με τον Καποδίστρια  και με  τον Χαξτχάουζεν, ο οποίος είχε ήδη μια αρκετά καλή συλλογή από ελληνικά δημοτικά τραγούδια στα χέρια του, που τα είχε συλλέξει από ανθρώπους της υπαίθρου. Ο Γκαίτε - και άλλοι – τον προτρέπουν να τα εκδώσει. Μάλιστα ο Γκαίτε δημοσίως, μέσω του περιοδικού “Kunst und Alterum”. Παρά ταύτα, ο Χαξτχάουζεν καθυστερεί και αρκείται στην κυκλοφορία τους σε αντίγραφα, από χέρι σε χέρι λογίων. Η επίσημη αιτιολογία του είναι ότι δεν είχε τις απαραίτητες φιλολογικές και εθνολογικές γνώσεις για να σχολιάσει και να αναλύσει αυτά τα αριστουργήματα της λαϊκής τέχνης. Έτσι, και με την αναγγελία της έκδοσης της συλλογής των ελληνικών δημοτικών τραγουδιών του Γάλλου Κλωντ Φωριέλ, η συλλογή Χαξτχάουζεν σταμάτησε να ενδιαφέρει και δεν είδε το φως της δημοσιότητας, παρά μόνο το 1935.



Ο  ΓΑΛΛΟΣ  ΦΩΡΙΕΛ

Στις αρχές του 19ου αι., πράγματι λοιπόν εμφανίζεται ο Γάλλος λόγιος Φωριέλ (1772-1844) ένας εραστής της Ελλάδος που έβγαινε διαλελυμένη, αλλά υπερήφανη μέσα από μία γενναία επανάσταση. Ο ίδιος  ήταν  καθηγητής φιλολογίας στην Σορβόννη  και συνέλεξε τα δημοτικά τραγούδια της χώρας μας, και τα εξέδωσε στο Παρίσι  το 1824.

Το 1815 ο μέγιστος πνευματικός ηγέτης της Γερμανίας, Γκαίτε, κάνει μια συγκέντρωση στο σπίτι του, στη Φρανκφούρτη, όπου καλεί φίλους του, επιφανείς ανθρώπους των Γραμμάτων και των Τεχνών.. Το περίεργο, όμως, με το κάλεσμα του Γκαίτε ήταν το κάλεσμα των ζωγράφων, που έκανε τους ανθρώπους των Γραμμάτων να απορήσουν. Οι απορίες λύθηκαν, όταν μίλησε ο Γκαίτε και τους είπε ότι τους φώναξε για να τους μιλήσει για το ελληνικό δημοτικό τραγούδι!
 Όπως είχε γράψει και στον υιό του, Αύγουστο, στις 15 Ιουνίου 1815, το βρίσκει «τόσο λαϊκό, αλλά και τόσο δραματικό, τόσο επικό και τόσο λυρικό, που αντίστοιχό του δεν υπάρχει στον κόσμο»!
Κάτι παρόμοιο είχε πει και στους λογίους του Πανεπιστημίου της Χαϊδελβέργης, το φθινόπωρο του 1815: Πως «οι εικόνες αυτού του τραγουδιού, του ελληνικού δημοτικού, είναι εκπληκτικές. Φανταστείτε να βάζει δυο βουνά να μαλώνουν μεταξύ τους! Φανταστείτε έναν αετό να μιλάει με το κομμένο κεφάλι του κλέφτη! Φανταστείτε ένας κλέφτης να λέει να του κόψουν το κεφάλι, για να μην το πάρουν οι Τούρκοι, αλλά και να μην το πουν στην αρραβωνιαστικιά του! Αλλά σας αφήνω τελευταίο και ένα άλλο τραγούδι, το οποίο είναι το κορυφαίο», τους είπε και τους διάβασε - σε μετάφραση βέβαια στα γερμανικά - το ελληνικό παραδοσιακό μοιρολόι «Ο Χάρος με τους αποθαμένους»:

  

Ο Χάρος με τους αποθαμένους

Γιατ’  είναι μαύρα τα βουνά και στέκουν βουρκωμένα;
Μην άνεμος τα πολεμά; Μήνα βροχή τα δέρνει;
Ούδ΄ άνεμος τα πολεμά κι ούδέ βροχή τα δέρνει.
Μόν’  εδιαβαίνει ο Χάροντας με τους αποθαμένους.
Σέρνει τους νιους από μπροστά, τους γέροντας κατόπι,
τα τρυφερά παιδόπουλα στη σέλλα αραδιασμένα.
Παρακαλούν οι γέροντες, τ’ αγόρια γονατίζουν:
Κόνεψε, Χάρο, σε χωριό, κόνεψε καν σε βρύση,
να πιουν οι γέροντες νερό κι οι νιοι να λιθαρίσουν
και τα μικρά παιδόπουλα να μάσουνε λουλούδια».
«Όχι, χωριά δεν θέλω εγώ, σε βρύσες δεν κονεύω,
έρχονται οι μάνες για νερό, γνωρίζουν τα παιδιά τους,
γνωρίζονται τ΄ αντρόγυνα και χωρισμό δεν έχουν»…

Πράγματι, το απόσπασμα αυτό είναι τόσο τραγικό και τόσο λεπτομερές συνάμα! Δίνει το σκηνικό-πλαίσιο μέσα στο οποίο θα εκτυλιχτεί το δράμα («μαύρα βουνά, δαρμένα από ανέμους και βροχές»), περνά το κορυφαίο ενεργειακό στοιχείο του, ο αρχαίος Έλλην Χάρων (> Χάροντας των χριστιανών), με τους απεθαμένους, κι αρχίζει ο υπερβατικός διάλογος, ο οποίος κορυφώνει την τραγωδία! Κι ενώ όλο το λογοτεχνικό δημιούργημα είναι στην σφαίρα της «ποιητικής αδείας», κλείνει με το πιο ρεαλιστικό δίστιχο: Την ανίκητη δύναμη του πάθους και του πόθου.

Ο Γκαίτε, λοιπόν, εξομολογήθηκε πως τον συνεπήραν αυτές οι εικόνες και κάλεσε τους ζωγράφους για να τους τις διαβάσει και να τις ζωγραφίσουν!
Το 1824 κάνει την εμφάνισή της στην πόλη των Παρισίων ο πρώτος τόμος της συλλογής του Φωριέλ, με τίτλο «Ελληνικά τραγούδια» ή «Δημοτικά τραγούδια της σύγχρονης Ελλάδος». Τον επόμενο χρόνο κυκλοφορεί και ο δεύτερος τόμος. Πράγματι ο Φωριέλ είχε μια εισαγωγή-ανάλυση για κάθε τραγούδι και μια εκτενή εισαγωγή 100 σελίδων για όλο το πόνημά του, που ακόμα και σήμερα θεωρείται από τις πλέον εμβριθείς που έχουν γίνει ποτέ για το ελληνικό δημοτικό τραγούδι. Το 1826 η συλλογή αυτή, που έκανε πάταγο στη Γαλλία, μεταφράστηκε από τον Muller στα γερμανικά. Αργότερα μεταφράστηκε στα αγγλικά, ρωσικά και τα ιταλικά.  Αυτή ήταν η πρώτη επίσημη συγκεντρωμένη και αναλυμένη καταγραφή των ελληνικών δημοτικών τραγουδιών. Και μάλιστα κυκλοφόρησε στην Ευρώπη μεσούντος του αγώνα μας κατά των Τούρκων. Οι Ευρωπαίοι φιλέλληνες βρήκαν τώρα πατήματα να υποστηρίζουν τους αγώνες ενός ευρωπαϊκού έθνους ενάντια στους βάρβαρους Ασιάτες. Αλλά και οι μη φιλέλληνες καταλάβαιναν πια ότι η Ελλάδα δεν είχε μόνο αρχαίες περγαμηνές να επιδείξει, αλλά και σύγχρονες.

Το δε περίεργο είναι πως Φωριέλ και Χαξτχάουζεν δεν είχαν επισκεφθεί ποτέ την Ελλάδα! Αλλά εν Παρισίοις ο Φωριέλ είχε έρθει σε επαφή με τον Κοραή, που είχε την συλλογή Μανούσου, και την οποία δώρισε στον Κλωνάρη, αλλά και με άλλους Έλληνες της παροικίας, όπως τους Μουστοξύδη, Μαυρομάτη και Νικόλαο Πίκολο, από τον οποίο έμαθε και τα ελληνικά.  Αυτοί – και άλλοι – λοιπόν, έστειλαν επιστολές σε Έλληνες στην Ελλάδα να τους στείλουν δημοτικά από την περιοχή τους, έδωσαν τα χειρόγραφα στον Φωριέλ και ο τελευταίος εξέδωσε το πόνημά του. Επίσης, οι ανακοινώσεις του Γερμανού φιλόλογου Hasse αύξησαν την συλλογή του. Ο ίδιος ο Φωριέλ λέει πως στην προσπάθειά του να έλθει σε επαφή και με άλλους Έλληνες για τον ίδιο λόγο, κατέβηκε στην Ενετία και την Τεργέστη. Αλλά οι λόγιοι δεν τα ήξεραν κι οι αμόρφωτοι νόμιζαν πως τους κορόιδευε κι ήταν δύσπιστοι.

Το 1844 στο Μάνχαϊμ της Γερμανίας κυκλοφορεί η εργασία του D. Sanders «Η λαϊκή ζωή των νεοελλήνων» (“Das Volksleben der Neugriechen”), μέσα στην οποία περιλαμβάνονται κάποια δημοτικά μας τραγούδια.

Ο  ΣΟΛΩΜΟΣ  ΚΑΙ  Ο  ΙΤΑΛΟΣ  ΤΟΜΜΑΣΕΟ
Αλλά και ο Διονύσιος Σολωμός με το που ήρθε στην Ελλάδα από την Ιταλία επιδόθηκε στον αγώνα συλλογής ελληνικών δημοτικών τραγουδιών και λαϊκών στίχων-παροιμιών. Την συλλογή Σολωμού ζήτησε ο Tommaseo Canti, ο οποίος έκανε κι αυτός μια σχετική συλλογή και πράγματι ο Σολωμός του την παραχώρησε. Η συλλογή Tommaseo κυκλοφόρησε το 1842 στην Ενετία και ήταν ελληνικά δημοτικά σε ιταλική μετάφραση. Βέβαια, η συλλογή του είχε και τραγούδια από Αλβανία και Σερβία, σε ξεχωριστά κεφάλαια. Αυτή η συλλογή, η αναμεμειγμένη με αλβανικά και σέρβικα τραγούδια, έκανε τον Σολωμό να πει στον Κερκυραίο φίλο του, Αντώνη Μανούσο, να περάσει απέναντι και να καταγράψει τα ελληνικά δημοτικά που τραγουδιούνται εκεί στην Ήπειρο. Του έδωσε μάλιστα και μια συλλογή του Φωριέλ με σημειώσεις και παρατηρήσεις, για να ελέγχει αυτά που καταγράφει. Η συλλογή Αντ. Μανούσου «Τραγούδια εθνικά, συναγμένα και διασαφηνισμένα υπό Αντ. Μανούσου» κυκλοφόρησε το 1850 στην Κέρκυρα.
Έκτοτε κυκλοφόρησαν πολλά και σημαντικά βιβλία, ανθολογίες ελληνικού δημοτικού τραγουδιού, όπως:

«Τραγούδια εθνικά, συναγμένα και διασαφηνισμένα υπό Αντ. Μανούσου», Κέρκυρα.
1851  «Chants populaires de la Grece ”, του M. de Marcellus, Παρίσι.
1852  «Άσματα δημοτικά της Ελλάδος», του Σπ. Ζαμπέλιου, Κέρκυρα.
1859  «Συλλογή δημοτικών ασμάτων», του Α. Ιατρίδη, Αθήνα.
1860 «Τραγούδια ρωμαίικα – Carmina popularia Graecia recentioris», του Arnoldus Passow,
Λειψία.   “Anthologia Neugriechischer Volkslieder” του Teod. Kind, Λειψία.
1866  «Συλλογή των κατά την Ήπειρον δημοτικών ασμάτων», του Γ. Χασιώτου, Αθήνα.
1866  “Etudes sur la litterature grecque moderne” του Ch. Gidel, στο Παρίσιοι. Επανεκδόθη το 1878.
1867  «Δημοτική Ανθολογία» του Μ. Πελέκου, Αθήνα.
1868  «Νεοελληνική φιλολογία» του Κ. Σάθα.
1868  «Εκλογή μνημείων της νεωτέρας ελληνικής γλώσσης», Μαυροφρύδου εκδ. Αθήναι.
1873  “Recueuil de chansons populaires grecques” του Legrand.
1876  «Άσματα κρητικά μετά διστίχων παροιμιών» του Α. Jeannarakis ή Αντ. Γιανναρή ή/και Γιάνναρη/Γιανναράκη, Λειψία.
1879  “Das ABC der Liebe – eine Sammlung Rhodischer Liebslieder” («Η Αλφάβητος της αγάπης – μια συλλογή τραγουδιών αγάπης από την Ρόδο»), του W. Wagner, δίγλωσση έκδ. Με το ελληνικό και αντικρυστά την γερμανική μετάφραση, έκδ. Teubner, Λειψία.
1880   «Συλλογή δημωδών ασμάτων Ηπείρου», του Π. Αραβαντινού.
1881   “Trois poemes grecs du moyen-age”, Βερολίνο, πάλι του W. Wagner.
1881   “Poetes grecs contemporains” του J. Lamber, στο Παρίσιοι.
1888   «Κρητικές ρίμες» του Εμμ. Βαρδίδη.
1888    η β΄ επαυξημένη έκδ. του έργου “Greek folk songs from the Ottoman Provinces of Northern Hellas , Litteral and metrical translations, classified, revised and edited with essays on the survival of Paganism, and the sience of folklore” των M. J. Garnett, Stuart
Stuart και J. Glennie, εκδ. Ward & Downey, Λονδίνο.
1893   «Κρητικός γάμος» του Π. Βλαστού.

ΖΗΝΩΝ  ΠΑΠΑΖΑΧΟΣ

 http://autochthonesellhnes.blogspot.gr